Το coaching στην εκπαίδευση:
Καλλιεργώντας την Μαθησιακή Επίγνωση (Mindful Learning)
Στέλλα Κοπακάκη
Pedagogical Coach
AC Associate Member
Senior Professional Member HIC
Master: Εκπαιδευτική Πολιτική (Ηγεσία) και Διοίκηση της Εκπαίδευσης
stellakopakakicoaching@gmail.com
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η αναζήτηση και η αποτελεσματική εξεύρεση των καταλληλότερων τρόπων και εργαλείων για την ενίσχυση της συγκέντρωσης και την ενδυνάμωση των εκπαιδευόμενων στα σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Στην πρόταση που ακολουθεί ο Coach καλείται να καλλιεργήσει την μαθησιακή επίγνωση (mindful learning). Το παράδειγμα παρέμβασης που παρουσιάζεται και τα αποτελέσματα του είναι ενδεικτικά, καθώς διάφορα εργαλεία και πρακτικές coaching μπορούν να συνδυαστούν μεταξύ τους περίφημα αναδεικνύοντας μια σειρά ωφέλιμων στοιχείων για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Εξάλλου, τα αποτελέσματα καλλιέργειας μιας κουλτούρας Coaching στην εκπαίδευση αναβαθμίζουν την εμπλοκή στη γνώση, ενθαρρύνουν την πρωτοβουλία, την προσαρμοστικότητα και την ανάληψη ευθύνης, καθώς φέρνουν σε επαφή τον εκπαιδευόμενο με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της δικής του προσέγγισης καθιστώντας τον το δρών υποκείμενο της μάθησης και της εν γένει εκπαίδευσης του. Η αναγνώριση των προσωπικών ιδιαιτεροτήτων, χαρισμάτων, ταλέντων, αδυναμιών, τρόπων και προτιμήσεων εκμάθησης, ο εντοπισμός δυσλειτουργικών πεποιθήσεων, ανώφελων πρακτικών, ο επαναπροσδιορισμός και η αποδοχή τους οδηγούν σε αποτελεσματική δράση ενδυναμώνοντας την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση. Συνδυαζόμενη με πρακτικές και εργαλεία που ήδη εφαρμόζονται σε σχολεία και πανεπιστημιακά ιδρύματα, η δημιουργία του προσωπικού μοντέλου μαθησιακής επίγνωσης βελτιώνει τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη, απελευθερώνει τη δύναμη και την δυναμική του κάθε μέλους της εκπαιδευτικής κοινότητας με άμεσες και απτές προεκτάσεις στο συνολικότερο ευ ζην των εκπαιδευόμενων, των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευτών του 21ου αιώνα, τροχοδρομώντας με ασφάλεια επιτεύγματα.
Λέξεις κλειδιά: προπονητική ζωής και μάθησης, μαθησιακή επίγνωση, pedagogical coaching
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Με το βλέμμα στην αναζήτηση μεθόδων, τρόπων, εργαλείων και πρακτικών ενίσχυσης της συγκέντρωσης και της ενδυνάμωσης των εκπαιδευόμενων κάθε μαθησιακής διαδικασίας, επικεντρωνόμαστε στην καλλιέργεια της μαθησιακής επίγνωσης (mindful learning) ως συνειδητοποίησης της πράξης της μάθησης από και με τους σπουδαστές ως δρώντα υποκείμενα της διαδικασίας. Η αναγνώριση των δυνατών και των αδύναμων σημείων, η αποδοχή και η δράση με σαφή στόχους, συντονισμένες στρατηγικές, ενέργειες και πρακτικές υλοποίησης αναβαθμίζει την απόδοση των εκπαιδευόμενων και τροχοδρομεί επιτεύγματα με απώτερο σκοπό το συνολικό ευ ζην. Προϋποθέτει τον ανθρώπινο παράγοντα στην κορυφή του ενδιαφέροντος και για να καρποφορήσει απαιτεί πρόσφορο έδαφος, αποτελεσματική συνεργασία, ποιοτική και πολύ-επίπεδη επικοινωνία με κάθε μέσο και τρόπο, πίστη και καλή διάθεση.
ΕΝΟΤΗΤΑ I
Θεμελιώδεις ορισμοί-διασαφηνίσεις
Ορισμοί της μάθησης (learning): πρόκειται για την «διαδικασία αποκτήσεως γνώσεων και δεξιοτήτων ως αποτέλεσμα συστηματικής μελέτης και παιδείας» (Μπαμπινιώτης,1998). Είναι «η ενέργεια ή η διεργασία κατάκτησης νέων πληροφοριών, τρόπων συμπεριφοράς ή δεξιοτήτων, η οποία διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα» (Λεξικό Ψυχολογίας Cambridge, 2015).
Ορισμός της επίγνωσης (mindfulness): «η σε βάθος συναίσθηση (μιας κατάστασης), η ακριβής γνώση» (Μπαμπινιώτης,1998), «η παρουσία στο τώρα (σε ενεστώτα χρόνο) με σώμα, πνεύμα και ψυχή χωρίς να κρίνουμε τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας» (dictionary.cambridge.org)
Ορισμός της συνειδητής μάθησης (mindful learning) ως διαδικασία ζωής και μάθησης: Η ικανότητα του ανθρώπου να μαθαίνει είναι έμφυτη, δηλαδή γεννιόμαστε με έναν εγκέφαλο προγραμματισμένο για ανάπτυξη. Είναι χάρισμα. Συνειδητή μάθηση στην ουσία σημαίνει μαθαίνω ως προϊόν επίγνωσης, με σαφήνεια και από επιλογή. Μαθαίνω ενεργητικά, στο εδώ και τώρα ως παρουσία, όχι ως εφήμερο, περαστικό, περιστασιακό, «παπαγαλία». Προσέχω συνειδητά. Μαθαίνω συνειδητά. Δίνω χώρο και χρόνο στη διαδικασία. «Κόβω και ράβω» στα μέτρα που ταιριάζουν κάθε φορά στον στόχο, τον σκοπό, τις ανάγκες. Θέτω προτεραιότητες, οργανώνω, υλοποιώ. Δημιουργώ, αξιολογώ, επαναπροσδιορίζω, επανέρχομαι.
ΕΝΟΤΗΤΑ II
Η μέθοδος
Εμπνεόμενη από την κοινωνική επίγνωση (Goleman, 2012) ως την άμεση συναίσθηση της εσωτερικής κατάστασης του άλλου και την εν γένει εμπέδωση του όρου της επίγνωσης, η μαθησιακή επίγνωση (mindful learning), όπως μελετήθηκε και εφαρμόστηκε, εστιάζει στον εκπαιδευόμενο και το δικό του μοναδικό μοντέλο μάθησης συντελώντας στην κατανόηση των συναισθημάτων και των σκέψεων του. Εμπνέει τον μαθητή/την μαθήτρια ως coachee να παρατηρήσει, αναγνωρίσει, καταγράψει στοιχεία, σκέψεις και συναισθήματα που δομούν τώρα, την παρούσα στιγμή, την μαθησιακή κατάσταση και συνθήκη του/της, είναι παρών/παρούσα ενεργητικά στη στιγμή χωρίς να κρίνει αυτά που σκέφτεται ή/και αισθάνεται, αποδέχεται, σχεδιάζει, δρα σε ενεστώτα χρόνο.
Οι ομάδες εφήβων και ενηλίκων – που συμμετείχαν – εργάστηκαν και συνεργάστηκαν στις προσεγγίσεις μας φυσικά και ελεύθερα. Η μέθοδος καλωσορίστηκε από την πρώτη στιγμή με ενθουσιασμό και λάμψη στο βλέμμα. Δοκιμάστηκε και στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση χωρίς να υπολείπεται αποτελεσματικότητας ως μέθοδος και ως εργαλείο. Τουναντίον. Αναδεικνύει περίφημα την αναγκαιότητα επικέντρωσης στην ουσία της μάθησης, τη συγκέντρωση και επικέντρωση στο έργο, την αφοσίωση και τη δέσμευση, την τόλμη της δοκιμής, την πίστη τόσο στον εαυτό όσο και στην αποτελεσματική επικοινωνία των ομάδων, την αυτονόμηση και αυτό-εξάρτηση του εκπαιδευόμενου στη μαθησιακή του διαδικασία, την εν γένει συνειδητοποίηση της ευθύνης της ζωής και της μάθησης του/της. Οι μαθητές/σπουδαστές καταλαβαίνουν καλύτερα τα οφέλη της μελέτης και εμπεδώνουν τους δικούς τους τρόπους αφομοίωσης. Αναβαθμίζεται και καλλιεργείται το κριτικό πνεύμα και η δημιουργικότητα τους, η απλότητα, η σαφήνεια, η αποτελεσματικότερη χρήση των πόρων, όπως ο χρόνος και το χρήμα.
ΕΝΟΤΗΤΑ IV
Τα αποτελέσματα – Τα οφέλη
Οι τεχνικές coaching προσέγγισης εισήχθησαν σταδιακά και αφού δόθηκαν οι απαραίτητες οδηγίες-επεξηγήσεις μέσα από προσωπικές ενημερώσεις, ομιλίες, σεμινάρια, διαλέξεις σχετικές με το θέμα. Κύριο εργαλείο-αρωγός της προετοιμασίας του εδάφους για coaching στα παιδιά αποτέλεσε ένα παιχνίδι γνωστό ως «ungame»[1], το οποίο καταργεί την έννοια του ανταγωνισμού και καλλιεργεί νοοτροπία αυτό-εξερεύνησης, αυτό-ανακάλυψης, αυτό-αποκάλυψης και αυτό-γνωσίας. Είναι ένα παιχνίδι στο οποίο μπορεί να έχει πρόσβαση οποιοσδήποτε μέσω διαδικτύου. Έτσι, δημιουργήθηκε σταδιακά ένα ιδανικό περιβάλλον για coaching και πιο συγκεκριμένα μαθησιακή επίγνωση. Η μελέτη των στοιχείων καταλήγει στα εξής για την καλλιέργεια μαθησιακής επίγνωσης μέσα από μια coaching προσέγγιση:
α) ενισχύει την αυτοπεποίθηση, την αυτοεκτίμηση, το θάρρος, τη συγκέντρωση και τη διάθεση για ζωή (Με βοήθησε να μην αποσπώμαι εύκολα, καθώς κατάλαβα τι έπρεπε να κάνω και έμαθα να μην εγκαταλείπω. Έμαθα να δοκιμάζω και άλλους τρόπους μελέτης γιατί άρχισα να μαθαίνω πως μαθαίνω. Βελτιώθηκε η αυτοεκτίμηση μου αναγνωρίζοντας τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία μου. Βελτιώθηκε η πίστη στον εαυτό μου και είμαι χαρούμενη για αυτό, Δήμητρα Μ., μαθήτρια Γ’ Γυμνασίου),
β) αναβαθμίζει το επίπεδο αφοσίωσης, δέσμευσης, ανάληψης ευθύνης, (Η προθυμία, η αφοσίωση, η έμπνευση και η εμψύχωση είναι λέξεις που περιγράφουν την εμπειρία μου, Κυριακή Θ., μαθήτρια Γ’ Γυμνασίου),
γ) διευρύνει και εμβαθύνει στην κατανόηση της δύναμης και της δυναμικής του καθενός ξεχωριστά αλλά και των ομάδων (Έμαθα να βγαίνω από τη ζώνη άνεσης μου και να περπατάω στο δικό μου μονοπάτι μάθησης και εξέλιξης, αναγνωρίζοντας τις αδυναμίες μου και ενισχύοντας τα δυνατά μου σημεία, Μαρία Κ., Δευτεροετής φοιτήτρια στη Σχολή Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου),
δ) εκπαιδεύει στην ευελιξία με σαφήνεια δημιουργώντας ξεκάθαρα όρια ακεραιότητας και συνοχής ενδυναμώνοντας τους προπονούμενους (Knowing we can depend on a Coach makes the journey to acquiring knowledge happier, Iris D., Teacher of English and Interpreter),
ε) ενδυναμώνει μέσα από την απόκτηση νέας και σύγχρονης γνώσης εξασκώντας στην ορθή διαχείριση της, αποφορτίζοντας από το δυσλειτουργικό στρες (Το coaching στην εκπαίδευση δημιουργεί μια δυναμική σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και τον εκπαιδευόμενο με αποτέλεσμα ο δεύτερος να αποφορτίζεται από το άγχος. Προσωπικά μιλώντας, βοηθήθηκα πολύ στο να ξεδιαλύνω τους στόχους μου και να βελτιώσω την αυτοεκτίμηση μου, Νικολέτα Μπ., ενήλικας εκπαιδευόμενη),
στ) διευρύνει ορίζοντες και επαναπροσδιορίζει την ματιά στον κόσμο (Είναι μια διαδικασία επένδυσης στον εαυτό, Ηλέκτρα Λ., δευτεροετής φοιτήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών),
ζ) αναπτύσσει σφαιρικά προσωπικότητα και δεξιότητες, αναδεικνύοντας στοιχεία χαρακτήρα και ταλέντων, φωτίζοντας αδυναμίες και ενισχύοντας δυνάμεις (Κατάφερα να γνωρίσω καλύτερα τον εαυτό μου, να εξελιχθώ και να περάσω από τη ζώνη φόβου, στη ζώνη μάθησης και ακόμη παραπέρα στη ζώνη ανάπτυξης και διεύρυνσης, Κυριακή Θ., μαθήτρια Γ’ Γυμνασίου),
η) ενισχύει τη στοχοθεσία, τη σκοποθεσία και την υλοποίηση επιτευγμάτων (Βελτίωσα την αυτοεκτίμησή μου, όχι υπερεκτιμώντας τις ικανότητές μου αλλά μέσω του coaching γνώρισα τον εαυτό μου και έμαθα να θέτω εύλογους στόχους κάθε φορά. Πιστεύω πως ευνοήθηκα από την ενθάρρυνση και τη στήριξη που δέχθηκα, αφού πλέον είμαι σε θέση να εφαρμόσω μόνος μου πράγματα που έμαθα, όπως να δίνω χρόνο στον εαυτό μου, να κάνω θετικές σκέψεις, να θέτω στόχους και να προσηλώνομαι σε αυτούς, Αχιλλέας Θ., μαθητής Γ’ Γυμνασίου).
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Είμαστε στην ευχάριστη θέση να έχουμε τη βεβαιότητα ότι η κατάκτηση δεξιοτήτων στον 21ο αιώνα περνάει και μέσα από την καλλιέργεια της επίγνωσης: μαθησιακής, διδακτικής, γονικής και κάθε άλλης. Εξάλλου, το Pedagogical Coaching μπορεί να συνυπάρξει με όλα τα αντικείμενα μελέτης και εργασίας σε σχολικούς και εν γένει εκπαιδευτικούς οργανισμούς για από κοντά ή/και εξ αποστάσεως (διαδικτυακή) μάθηση. Με τη μορφή αυτοτελών συνεδριών μπορεί να ενδυναμώσει και να παρακινήσει σχολικούς ηγέτες ή/και εκπαιδευτικούς (mindful teaching) ή/και να αποτελέσει βάση-κλειδί για ομάδες ή/και σχολές γονέων Coaching προσέγγισης (mindful parenting) σε ολόκληρη την χώρα με εξ αποστάσεως ή από κοντά ή/και υβριδική παρουσία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Association for Coaching, coaching defined, associationforcoaching.com
Cambridge English Dictionary, mindfulness (dictionary.cambridge.org)
Cambridge, Λεξικό Ψυχολογίας του Cambridge, (2015). Αθήνα, σελ. 471
Goleman, D. (2012). Κοινωνική Νοημοσύνη. Αθήνα: Πεδίο, σελ. 120
Καραθάνος, Γ. (2015). Σημειώσεις από το πρόγραμμα e–learning Life Coaching, ΕΚΠΑ, σελ. 5, 7
Μπαμπινιώτης, Γ. (1998), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα, σελ. 651, 1041
Ungamequestionsonline.com
[1] Ungamequestionsonline.com