Η αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να διακριθεί από τους υπόλοιπους ζωντανούς οργανισμούς του κόσμου μας και να συναντήσει την ανώτερη ψυχική υπόσταση του μέσα από την αδιάκοπή καλλιέργεια του σώματος, του νου και της ψυχής, ξεκίνησε δειλά με την παρουσία των πρώτων ανθρώπων και συνέχισε στο βάθος των αιώνων σε διάφορες περιοχές του πλανήτη μας, με την ανάπτυξη μεγάλων πολιτισμών. Μερικοί από αυτούς τους πολιτισμούς είναι ο Αιγυπτιακός, ο Σινικός, ο Μινωϊκός, ο Μυκηναϊκός, ο αρχαίος Ελληνικός, ο Ινδικός, ο Αραβικός, οι πολιτισμοί των Αζτέκων και των Μάγιας, οι οποίοι κατάφεραν να αναπτύξουν αρμονικά τους 4 πυλώνες της θρησκείας, της τέχνης, της πολιτικής και της επιστήμης. Ποια η διαφορά όμως των προϊστορικών πολιτισμών από την κλασσική αρχαιότητα? Η ουσιαστικότερη διαφορά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η αναζήτηση της αλήθειας με βάση αποδεδειγμένες επιστημονικές και πειραματικές μεθόδους μελετώντας τη φύση των πραγμάτων και όχι με βάση τις δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις των εκάστοτε μαθητευόμενων μάγων.
Η περίοδος της παγκόσμιας ιστορίας όπου για πρώτη φορά έγινε πραγματική επανάσταση του ανθρώπινου γένους και του τρόπου θεώρησης των πραγμάτων είναι η εποχή των προσωκρατικών φυσικών φιλοσόφων. Οι φιλόσοφοι της σχολής της Μιλήτου, η οποία αναπτύχθηκε στην Ιωνία της Μικράς Ασίας περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ., με εκπροσώπους τους Θαλή, Αναξίμανδρο, Αναξιμένη καθώς και οι διάδοχοι τους, Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Δημόκριτος και Πυθαγόρας είναι μερικοί από τους σημαντικότερους προσωκρατικούς φιλοσόφους, οι οποίοι αμφισβήτησαν τις υπάρχουσες θεωρήσεις και επιδόθηκαν σε έναν αδιάληπτο αγώνα να εξηγήσουν τον κόσμο μελετώντας τη φύση και τα φαινόμενα. Αποτέλεσμα της εν λόγω επανάστασης της γνώσης ήταν η εμφάνιση στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ. του κορυφαίου φιλοσόφου της δυτικής σκέψης και ιδρυτή της Ηθικής Φιλοσοφίας και της επιστημολογίας, Σωκράτη. Η διαλεκτική μέθοδος, η μαιευτική μέθοδος και η επαγωγική μέθοδος, αποτέλεσαν επιστημολογικά εργαλεία του μεγάλου φιλοσόφου για την ενδοσκόπηση και την αναζήτηση της αλήθειας και της αρετής. Με φιλοσοφικές αρχές όπως «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα» και «O δε ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανθρώπω» άνοιξε το δρόμο για την στροφή της γνώσης προς την εξερεύνηση της ανθρώπινης ψυχής. Το έργο του συνεχίστηκε και εξελίχθηκε από τον μαθητή του Πλάτωνα, τον μαθητή του μαθητή του Αριστοτέλη, τον Επίκουρο, τους Στωικούς φιλοσόφους και πολύ αργότερα από τους φιλοσόφους της Αναγέννησης και της νεότερης εποχής. Η ανυπολόγιστη αξία της συνεισφοράς της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας αλλά και μετέπειτα της Ελληνιστικής περιόδου στο παγκόσμιο πνεύμα αποτυπώνεται με θαυμασμό στα λόγια μιας από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του 19ου αιώνα, του Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, ο οποίος θα δηλώσει το εξής: «Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο, είναι και η Ελλάδα για την οικουμένη».
Η φιλοσοφική κληρονομιά και γνώση των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων αποτέλεσε τη βάση για την οικοδόμηση, από νέα ασύχαστα πνεύματα, των σύγχρονων επιστημών στην ιατρική, αστρονομία, φυσική, χημεία, βιολογία, ιστορία, κοινωνιολογία, ψυχολογία και πλήθος άλλων γνωστικών αντικειμένων με σκοπό την αναζήτηση της αλήθειας και την επίτευξη της πολυπόθητης αξίας στην ανθρώπινη ύπαρξη. Ποιος όμως θα μπορούσε να είναι ο απώτερος σκοπός του συνεχή και αδιάκοπου αγώνα του ανθρώπινου γένους για την κατάκτηση όλης αυτής της γνώσης? Στο βιβλίο του Ηθικά Νικομάχεια, ο Αριστοτέλης καταδεικνύει την ευδαιμονία ως μια ανώτερη κατάσταση, το ύψιστο αγαθό που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος και αναγνωρίζει στην ευδαιμονία τον τελικό σκοπό μιας μεγάλης αλυσίδας αγαθών, τα οποία αποτελούν το μέσο για την επίτευξή της. Ο δρόμος προς την ευδαιμονία όπως αυτή προσδιορίστηκε από τον Αριστοτέλη (μεσότητα) και τον Επίκουρο (τετραφάρμακος και αρχή της ηδονής) ή το ευ ζην των Στωικών φιλοσόφων (τα εφ’ ημίν και τα ουκ εφ’ ημίν), συνδέεται με τη διαβίωση και τη δράση σύμφωνα με τις ηθικές αρετές (φρόνηση, σωφροσύνη, ανδρεία, δικαιοσύνη κ.α.) και τη λογική και αποτελεί βέλτιστο σκοπό και προτεραιότητα για τον άνθρωπο και τις κοινωνίες στο βάθος των αιώνων, παρόλο που ενίοτε καλύπτεται από το σκοτεινό μανδύα του φόβου, των ενοχών και των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων (μεσαίωνας).
Ο Αριστοτέλης στο στοχασμό του για την ευδαιμονία οδηγήθηκε στην ανάγκη για την διατύπωση του υπέρτατου σκοπού του ανθρώπου. Τι όμως είναι αυτό που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα φυτά, τα οποία τρέφονται και αναπτύσσονται και τα ζώα, τα οποία καθοδηγούνται από τις ορέξεις και τα ένστικτα? Εκείνο που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα φυτά και τα ζώα είναι ο “λόγος”. Η ιδιαίτερη φύση του ανθρώπου συνίσταται στο γεγονός ότι σκέφτεται. Η ανάπτυξη του στοχασμού έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να αναζητήσει το αγαθό, την αρετή, να επιδιώξει την ισορροπία και την κατάκτηση της αυτογνωσίας, όπως ρητά ορίζεται με το «γνώθι σαυτόν», απόφθεγμα που βρισκόταν γραμμένο στην είσοδο του μαντείου των Δελφών. Η ανάγκη για αυτογνωσία μας οδηγεί στην ανακάλυψη και αποτύπωση των πιστεύω, των αξιών, των πεποιθήσεων, των δυνατών και αδύνατων σημείων μας και σίγουρα στην αποδοχή του εαυτού μας με σκοπό την βελτίωση της σχέσης μας με αυτόν και κατ’ επέκταση με τους άλλους ανθρώπους του στενού αλλά και του ευρύτερου περιβάλλοντός μας. Ο άνθρωπος που επιτυγχάνει την ανάπτυξη της αυτογνωσίας, αναπτύσσει την αυτοπεποίθησή του και απολαμβάνει ψυχική ηρεμία. Ποιος όμως είναι ο μεγαλύτερος φόβος του ανθρώπου και η μεγαλύτερη απειλή για την ψυχική ηρεμία? Ο φόβος του θανάτου σύμφωνα με τον Επίκουρο αποτελεί σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα για την απόλαυση της χαράς της ζωής και στόχος μας είναι να τον αποβάλουμε. Ο μεγάλος φιλόσοφος και ιδρυτής του κήπου μας δίνει τις εξής λύσεις για την αντιμετώπιση του φόβου του θανάτου: «Ένα τίποτα είναι για μας ο θάνατος. Γιατί ό,τι αποσυντίθεται παύει να αισθάνεται. Κι ό,τι δεν αισθάνεται δεν μας αφορά». (Επίκουρος. Κύριαι Δόξαι Νο 2), «Γεννηθήκαμε μια φορά και δε γίνεται να γεννηθούμε και δεύτερη, κι είναι βέβαιο πως δεν θα υπάρξουμε ξανά στον αιώνα τον άπαντα. Εσύ όμως, ενώ δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις την ευτυχία για αργότερα. Κι η ζωή κυλά με αναβολές και χάνεται, κι ο καθένας μας πεθαίνει απασχολημένος». (Επίκουρου προσφώνηση Νο 14). Σε αντιδιαστολή με τον Επίκουρο η άποψη του Πλάτωνα για τον θάνατο προέρχεται από τη δυαδική σχέση ανάμεσα στη ψυχή και στο σώμα. Στην ουσία με το θάνατο η θεία ψυχή αποχωρίζεται το φθαρτό σώμα, το οποίο αποτελεί την επίγεια φυλακή του. Η άποψη αυτή του Πλάτωνα επηρεάστηκε από τον Πυθαγόρα το Σάμιο, ο οποίος εκπόνησε ένα δόγμα της μετενσάρκωσης ή μετεμψύχωσης. Κατά την άποψή του, η ζωή και ο θάνατος συνεπάγονται μια διαδικασία και μια πορεία μέσα από πολλές σειρές φυσικών μορφών (ανθρώπινη και ζωική), με στόχο την επίτευξη μιας πνευματικής καθαρότητας που μπορεί να οδηγήσει σε απόλυτη επανένωση με την κατάσταση της θεϊκής προέλευσης.
Η αναγνώριση του εαυτού μας και της ιδιαίτερης φύσης μας και η προσπάθεια βελτίωσης μας μέσω της αυτογνωσίας και της αυτοπαρατήρησης θα αποτελέσει το θεμέλιο λίθο για την ύπαρξη νοήματος στη ζωή μας και την πραγματοποίηση των προσωπικών στόχων που θα ανακύψουν από την αυτογνωσιακή διαδικασία απαλλαγμένοι από φόβους και ενοχές. Ο σύγχρονος, αυθεντικός και πιστοποιημένος Coach, με τα κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία και επιστημονικά μοντέλα με συστηματικό τρόπο, διευκολύνει τον coachee να δεσμευτεί για να βελτιώσει τον εαυτό του και τις σχέσεις του, να ανακαλύψει τις βαθύτερες επιθυμίες του και να πετύχει τους στόχους του μέσω συμφωνημένου προγράμματος και συγκεκριμένων ενεργειών και δράσεων, με απώτερο σκοπό να αποκτήσει νόημα στη ζωή του.
Το μονοπάτι της αυτογνωσίας και της συνείδησης είναι κακοτράχαλο και ανηφορικό, έχει πόνο και κόπο (όπως γνωρίζουμε, τα αγαθά κόποις κτώνται κατά τον Αριστοτέλη), όπως όμως και στη διαδικασία της γέννησης ενός παιδιού απαιτείται εγκυμοσύνη 9 μηνών που ολοκληρώνεται με τους αβάστακτους πόνους της γέννας για να έρθει το θαύμα της ζωής, έτσι και στην ανακάλυψη του εαυτού απαιτείται πολύ δουλειά και συνεχής αγώνας με συνοδοιπόρο τον επαγγελματία Coach, για να απολαμβάνουμε στο τέλος τους καρπούς της νέας γεμάτης νόημα ζωής μας.
Παναγιώτης Σταύρου
Professional Coach – AC, HIC
Κοινωνιολόγος
Φιλοσοφικός Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας